Istorija gradova-Kotor

Na južnom dijelu obale Jadrana, duboko urezana u vrletne strmine planine Lovćena i Orijena, leži Boka Kotorska, čija raskošna i dramatična ljepota zaustavlja dah. Naokolo obronci surih planina prijete da se survaju i zatrpaju uski jezičak mora, čiji valovi sanjivo zapljuskuju pitomi pojas obale sa nizom naselja.
Za postanak Kotora vezuju se mnoge legende. U jednoj od njih se kaže: “Grčka vila Alkima, koja je stanovala u pećini Vilnici iznad današnjeg grada, savjetovala je da se grad ne gradi na brdu kako su to namjeravali tadašnji doseljenici. Morska obala treba da bude vaš stan, jer vam bez mora nema života. Na brdu nema brodu pristaništa ni konju poilišta.”
Zahvaljujući izuzetnim biogeografskim uslovima Kotora, pojavu čovjeka i smjenu civilizacija i kultura na ovom tlu možemo pratiti od najranijih neolitskih artefekata iz pećina kod Perasta, preko nalaza oružja u Maloj i Velikoj Grudi u Grbaljskom polju i praistorijskih crteža u okolini Risna, do nedovoljno istraženih kamenih tumula-grobnica najranijih zabilježenih stanovnika ovih krajeva, čiju su državu iz sredine trećeg vijeka stare ere pod kraljem Argonom i kraljicom Teutom, srušili i zauzeli Rimljani, sprovodeći u narednim vjekovima ubrzanu romanizaciju na svim poljima. Znatna rimska naselja (današnji Risan), stradala su u provalama varvara koji su oborili rimsko carstvo, ali su preživjeli našli utočište na kraju Kotorskog zaliva, gdje su formirali rano-srednjevjekovni Kotor.
Iz rane istorije ovog naselja poznato je da je ono već u 6. vijeku naše ere imalo episkopsku baziliku sa krstionicom, da su početkom 9. vijeka donesene iz Carigrada mošti mučenika Sv. Tripuna i sagrađena prva crkva tipa martirija, koja je preživjela najezdu Saracena sredinom 9. vijeka i napad makedonskog cara Samuila krajem 10. vijeka. Kotor od sredine 11. vijeka otpada od vizantijeske vlasti i postaje jedna od prijestonica vladara slovenske države Duklje u neposrednom zaleđu, ali je sredinom 12. vijeka opet sjedište vizantijskog namjesnika, duxa Dalmacije i Duklje. Grad se toliko razvijao da počinje gradnja velike katedrale, po uzoru na romaničke bazilike, u koju se prenose mošti i kult gradskog zaštitnika Sv. Tripuna.
Krajem 12. vijeka Kotor ulazi u sastav države Raške pod dinastijom Nemanjića i tokom naredna dva vijeka doživljava najveći ekonomski i kulturni procvat.
Tako je 1195. godine sagrađena živopisna crkva Sv. Luke, jednobrodna građevina sa kupolom mješavina romaničkog i vizantijskog stila. Godine 1221, na temeljima starohrišćanske bazilike, sagrađena je nova crkva Sv. Marije od rijeke, sa krovom i kupolom od kamenih ploča, u kojoj su nađene freske zadivljujuće ljepote. Tada je građena i crkvica Sv. Martina (danas Sv. Ane). U 14. vijeku su bile oslikane freskama i crkve Sv. Nikole, koja je pripadala bratovštini mornara, čiji su ostaci uklopljeni u zid jedne obične kuće i crkve Sv. Jakova kod gradske Lođe, čiji su temelji označeni u pločniku glavnog gradskog trga.
Nakon raspada srpskog carstva pred prodorom Turaka, za Kotor počinje nemiran period ispunjen treženjem moćnog zaštitinika, i to najprije ugarskog kralja Ludovika, pa bosanskog Tvrtka I, koji je 1382. godine osnova grad Sveti Stjepan (današnji Herceg Novi). Izložen stalnim napadima Balšića, Crnojevića, te Sandalja Hranića, Kotor biva prinuđen da se prikloni Veneciji 1420. godine. Mletačka vlast polako ukida privilegije koje je Kotor uživao, a Turci zauzimaju okolne teritorije što je uslovilo jačanje bedema oko urbanog jezgra i na brdu Sv. Ivan.
Kotor su kroz istoriju nekoliko puta pogađali katastrofalni zemljotresi i to: 1539, 1564. i 1582. U kataklizmi 1667. godine srušene su dvije trećine graditeljskog fonda. Tada se težište pomorstva prebacuje u Perast, smješten nasuprot tjesnaca Verige.
Već u 15. vijeku na ostrvu Sv. Đorđe pred Perastom je osnovana benediktinska opatija, a sredinom 15. vijeka, na hridi pored njega, stara kapela Gospe od Škrpjela i to nasipanjem kamena oko hridine prošireno je ostrvo i sagrađena nova crkva, koju je krajem 17. vijeka oslikao naš najveći barokni slikar Tripo Kokolja.
(Djelovi teksta preuzeti iz brošure “Kotor info”, Izdavača: TOCG i Opštine Kotor)