Arheologija jugoistocnog Banata

ARHEOLOGIJA JUGOISTOČNOG BANATA

Arheološka prošlost Vojvodine i u okviru nje Banata vrlo je bogata. Naše područje, Južni Banat, naročito njegov jugoistočni deo kako nam pokazuje karta nalaza, predstavlja područje na kojem su zastupljeni svi periodi od praistorije do srednjeg veka. Arheološka istraživanja ovog područja počela su još krajem prošlog veka i traju do danas.



PALEOLIT I NEOLIT

Najstarija prošlost ovog područja zabeležena je na 6 lokaliteta u okolini Vršca na kojima možemo pratiti tragove o prvom boravku ljudi. Konstatovani nalazi ( kameni artefakti ) pripadaju starijem kamenom dobu-paleolitu i okvirno se datuju između 40.000 i 24.000 g.p.n.e. Nalazi paleontološkog materijala konstatovani su u okolini Banatske Palanke, Bele Crkve, Grebenca, Straže, Dupljaje i Vršca. Paleolitska staništa nisu još sigurno potvrđena, kao ni srednja faza kamenog doba-mezolit.

Mlađe kameno doba- neolit potvrđeno je na ovom području sa 2 kulturne grupe: starčevačkom ( starija faza ) i vinčanskom ( mlađa faza). Ove kulture okvirno traju od 6.000 do 3.000 g.p.n.e. Najpoznatiji lokalitet starčevačke kulture je Kozluk kod Vršca, zatim slede Pavliš, Kovin, Hajdučica, Gaj i Kusić. Vinčanska kultura zabeležena je pre svega na poznatim lokalitetima Kremenjak kod Potpornja i At kod Vršca, slede Carina- Crvena Crkva, Cerovica- Banatska Subotica i dr. Ove kulture ostavile su brojne tragove vezane i za svakodnevni a i za duhovni život. Utvrđene su i osnove kuća (At, Potporanj). Karakteristični nalazi su: keramika, oruđa od kamena i kosti, tegovi za ribarske mreže, zatim figuralna plastika vezana za kultove zemljoradnje.




BAKARNO, BRONZANO I GVOZDENO DOBA

Korišćenje bakra na kraju poznog neolita doveo je do pojave rane metalurgije i kultura koje pripadaju bakarnom dobu. Bakarno doba (eneolit) konstatovan je na našem području u više faza: ranoj, srednjoj i poznoj i brojnim kulturama koje nose nazive prema eponimnim nalazištima u Rumuniji, Austriji, Panonskoj niziji itd. Eneolitski period okvirno traje od 3.000 - 2.000 g.p.n.e.

Pomenućemo samo najvažnije lokalitete koji su brojni ali mahom neistraženi.

Rani eneolit: Ulica 29 novembra- Vršac, Ciglana- Bela Crkva,Dubovac, Stari Vinogradi- Banatska Dubica, Graničarska ulica - Vatin itd.

Srednji eneolit: najznačajniji lokalitet je Brza vrba- Kovin.

Pozni eneolit: okolina Uljme i Vlajkovac ( grobovi).

U zbirci muzeja čuvaju se brojni nalazi keramike, predmeti izrađeni od bakra itd.





Bronzano doba

u jugoistočnom Banatu približno traje od 2.000/1.800- 1.000/800 p.n.e. Najznačajniji lokaliteti bronzanog doba otkriveni su još do kraja XIX veka a to su: Židovar- Orešac, Kudeljište- Dubovac, At- Vršac, Ludoš- Vršac, Rudine- Banatska Palanka, Bela bara - Vatin. I kultura bronzanog doba se razvijala se u više faza kroz razne kulture. Treba naglasiti da dve kulture bronzanog doba nose ime po lokalitetima sa našeg područja. To su Vatinska kultura ,eponimni lokalitet Vatin-rano bronzano doba i Dubovačka kultura, eponimni lokalitet Dubovac- srednje bronzano doba.

Vatinskoj kulturi pripadaju jedinstveni primerci u našoj zbirci (plastika, ostave). Nalazi ove kulture konstatovani su na brojnim drugim nalazištima na širem području naše zemlje, a u pojedinim njenim fazama i van nje. Dubovačkoj kulturi pripadaju i poznate antropomorfne statuete iz Kovina, Dubovca, Vatina, Dupljaje, Vršca, Gaja... U vršačkom muzeju osim navedenih nalazi se vrlo bogat materijal iz ovog perioda: raznovrsna keramika, ostave bronzanih predmeta, nakit, grobovi sa inventarom, nekropole, antropomorfni ostaci itd.




Gvozdeno doba

na našem području traje od oko 800 g.p.n.e. do početka našeere. Starijoj fazi pripadaju nalazi sa lokaliteta: Breg- Ritiševo, Rudine- Banatska Palanka, Kanal Mesić- Vršac, Židovar- Orešac itd. Mlađoj fazi- latenu u kojoj se formira populacija koju po antičkim citatima nazivamo Skordisci, pripadaju sledeći lokaliteti: Židovar- Orešac, At-Vršac i Ciglana-Kovin. Oni unose niz inovacija kao što je upotreba vitla, masovna proizvodnja predmeta od gvožđa, i novac.







ANTIKA I RANI SREDNJI VEK

Iz perioda kada se pretpostavlja da je deo južnog Banata bio pod rimskom dominacijom (kraj I i poč.II v.n.e. do 271. g.n.e.) registrovano je 25 lokaliteta sa rimskim materijalom uključujući tu i novac. Najznačajniji je lokalitet u Staroj Palanci poznat pod nazivom Sapaja, gde su vršena i istraživanja, zatim Kovin, Vračev Gaj, Vršac, Banatski Karlovac i dr. Za naše područje značajniji su nalazi materijalne kulture Sarmata ( pripadaju porodici iranskih naroda) koji u drugoj pol.III v. intezivno naseljavaju naše područje. Na našem terenu registrovano je oko 70 lokaliteta koji pripadaju sarmatskoj kulturi. Pre svega tu treba izdvojiti Vršac u kojem je registrovano 19 lokaliteta od kojih je najpoznatiji "Dvorište Eparhije banatske" sa čije nekropole potiče izuzetan materijal. Za Sarmate je pored đinđuha rađenih od raznih materijala (staklena pasta, almadin, jaspis, kalcedon, ćilibar) karakterističan keramički materijal, privesci, narukvice, naušnice, ogledala i dr.

Period koji sledi poznat je pod nazivom Seoba naroda(V i VI vek) kada su ovim područjem prolazili Huni, Goti, Vandali. Ovaj nemiran period ostavio je manje tragova na našem području ali sa jedinstvenim primercima (Kovin, Stara Palanka). Od VI veka prodiru u ovo područje Avari i Sloveni. Južni Banat će se naći u okviru avarsko-slovenskog saveza, a padom avarske države biće pod vlašću Bugara, potom Mađara sa izraženim slovenskim elementom, da bi 1552.god. pao pod tursku vlast. Avarski i ranoslovenski nalazi su retki na našem području. Brojniji je slovenski arheološki materijal od IX veka pa nadalje koji potiče sa lokaliteta: Crvenka-Vršac,Vatin,Banatska Palanka:keramički materijal, nakit, predmeti od gvožđa-delovi konjske opreme,vrhovi strela,bojne sekire,noževi.

Treba na kraju reći da se bogata arheološka zbirka popunjava i dalje brojnim nalazima sa iskopavanja koja se vrše zadnjih godina na lokalitetu Židovar kod Orešca i vršačkom utvrđenju.

ŽIDOVAR - značajno arheološko nalazište u jugoistočnoj Evropi, smešten je na istočnom rubu Deliblatske peščare, pored reke Karaš. Otkriven je još u XIX veku. Probna arheološka istraživanja na ovom nalazištu obavio je profesor Branko Gavela u periodu od 1948. - 1977.god. U velikom projektu sistematskih istraživanja Židovara koji se realizuje počevši od 1996.godine na inicijativu akademika Dragoslava Srejovića učestvuje i naš muzej. Realizacijom ovog projekta biće formirana izuzetna kolekcija stratigrafski jasno određenih arheoloških nalaza čijom analizom će Židovar postati jedinstven relevantan lokalitet u Evropi za određivanje hronološkog odnosa najvažnijih praistorijskih kultura od početka II milenijima do kraja I milenijuma s.e. u Panoniji, Podunavlju i centralnobalkanskom području. Ovaj lokalitet će svakako dati veliki doprinos osvetljavanju etničke slike područja naročito u zadnjim vekovima praistorije. Najvažniji rezultati istraživanja već su predstavljeni javnosti jednom izložbom i publikacijom na srpskom i engleskom jeziku:"Židovar - Naselje bronzanog i gvozdenog doba" (Vršac-Beograd 1997.god.), mnogim predavanjima, kroz razne medije, a po završenim iskopavanjima predviđa se međunarodni naučni skup i objavljivanje višetomne monografije.







VRŠAČKO UTVRĐENJE

- od 1997.godine Narodni muzej u Vršcu,zajedno sa Zavodom za zaštitu spomenika kulture u Pančevu, uključen je u višegodišnji projekat na iskopavanju i konzerviranju ostataka Vršačkog utvrđenja. Utvrđenje se datuje okvirno u početak XV veka i potvrđuje zapise Evlije Čelebije( pol.XVI veka) i skromne podatke iz XVII veka "o postojanju tvrđave na bregu". Utvrđenje je izgrađeno na nadmorskoj visini od 400m, na platou dimenzija 40x17metara. Turci su zauzeli utvrđenje prvi put 1456.god., a definitivno 1552.godine. Dosadašnjim istraživanjima konstatovani su bedemi i moćni ostaci kružne kule koja je nekada stajala nasuprot već dobro poznate donžon kule.

Pokretan arheološki materijal (keramika, kameni predmeti, metalno oružje i oruđe, novac) posle završene kompletne analize daće precizniju sliku života ovog utvrđenja u istorijskim, kulturnim, ekonomskim okvirima. Vršačko utvrđenje je jedno od najbolje očuvanih utvrđenja tog karaktera u Banatu i Vojvodini. Uz arheološka istraživanja vršena su i konzervatorski radovi da bi se ovaj objekat što bolje sačuvao na jednom od najlepših vidikovaca u Vojvodini. Predstoji još više godina istraživanja, rekonstrukcije i na kraju revitalizacije ovog objekta.

Preuzeto sa Vrsac com........

Rami - odkud mi je ovo poznato ?

citat od Miki

Rami - odkud mi je ovo poznato ?

Neznam stvarno,i meni je nesto poznato.........Ali se ne mogu nikako setiti..... odakle........
Nego kad smo vec kod toga jesi li uspeo nesto srediti........