Istorija gradova-Bec

ISTORIJA BECA

Grad se po prvi put spominje u pisanim podacima oko1137. godine, ali se zna da je postojao u vrijeme Rimskog carstva, i za vrijeme Huna. Dolaskom dinastije Habs-
burg na prijesto 1278. godine, Bec pocinje da kroji ne samo svoju, nego i istoriju citave Evrope. Iskre nekadasnjeg sjaja velike carevine i jedne sjajne kulture, koja je u sebi umjela da objedini ono sto je bilo najbolje u kulturama naroda kojima je vladala, bez problema se i danas mogu primijetiti.
Kao rimsko utvrdjenje na granici prema Panoniji, grad se u srednjem vijeku razvio zahvaljujuci dinastiji Babenberg, a zatim dinastiji Habsburg, pod cijom vlascu je od 1276. godine. Kao prebivaliste careva Svetog Rimskog carstva (vecine poslije 1438., a definitivno pocev od 1611.), bio je po opsadom Turaka (1529., 1683.). U Becu su potpisana mnogobrojna primirja, a posebno je znacajno ono iz 1738., kojim je okoncan rat oko sukcesije Poljske, kao i Becki kongres, koji je odrzan 1815. godine. Grad je u XIX vijeku bio jedan od glavnih kulturnih sredista Evrope. Poslije propasti Austrougarske imperije (1918), postao je glavni grad Republike Austrije. Od 1945. do 1955. grad je bio podjeljen na cetiri okupaciona sektora saveznika.

DINASTIJA HABZBURG

Ova porodica je vladala rimskim germanskim Svetim Carstvim (1273-1291, 1438-1740, 1765-1806), Austrijom (1278-1918), Spanijom (1516-1700) i Ceskom i Madjarskom (1526-1918). Za bogatstvo Habzburga zasluzan je Rudolf I, izabran za kralja Rimljana 1273., koji je u XII vijeku osvojio velike teritorije u Svajcarskoj i Alzasu. Habzburzi zu stekli Donju Austriju i Stiriju (1278), Tirol (1363) i u XV vijeku uzeli ime kraljevske kuce od Austrije. Brakovima i nasljedstvima, od 1477. do 1526., Austrija je dobila Holandiju, Kastilju, Aragon, Cesku i Madjarsku. Po abdikaciji Karla V (1556.), Carstvo je podjeljeno iz- medju njegovog sina Filipa II (1556-1598), osnivaca spanskog ogranka, koji se ugasio 1700. i Filipovog brata Ferdinanda I (1556-1564), osnivaca njemackog ogranka. Karlo VI prenosi cjelokupno nasljedstvo Habzburga svojoj kceri Mariji Tereziji (1740-1780). Ona se 1736. udala za Franju Lotarinskog, osnivaca habzbursko-lotarinske loze, koja do 1918. vlada Austrijom, Ceskom i Madjarskom.

Becki kongres je kongres predvidjen prvim Pariskim ugovorom (maj 1814.), a odrzan je u Becu u cilju reorganizovanja Evrope nakon pada Napoleona. Odluke su donijela cetiri velika pobjed-
nika i njihovi predstavnici: Austrija- Meternih, Rusija- Neselrode, Velika Britanija- Kastelraf, Prusija- Hardenberg. Predstavnik Francuske Luja XVIII je bio Taleran.

Finalni akt, potpisan u junu 1815. bio je inspirisan principima monarhijskog prava i evropske ravnoteze, a zapostavio je princip nacionalnosti. Rusija se uvecala za Finsku, Besarabiju i veci dio Poljske. Pruska, cija se poljska teritorija smanjila, dobila je Svedsku Pomeraniju, trecinu Saksonije, Vestfaliju i dio lijeve obale Rajne. Austrija se odrekla Holandije i svapskih vojvodstava, a za uzvrat je ponovo preuzela Tirol, Salcburg, Galiciju, dalmatinsku obalu i Venecijansko-lombardijsko kraljevstvo. Stvoreno je Holandsko kraljevstvo (Holandija, Belgija i Luksemburg), a kraljevstvo Pijemont je anektiralo Djenovu. Na sjeveru, Danska je ustupila Norvesku Svedskoj. Njemacka i Italija su ostale rascjepkane.

Njemacka konfederacija, koju je predstavljao austrijski car, okupljala je 38 suverenih drzava. Od 7 italijanskih drzava jedna je pripadala Austriji, a na celu tri nalazio se austrijski princ. Velika Britanija je dobila Maltu i Jonska ostrva, Gvajanu i nekoliko Antilskih ostrva, Rt dobre nade, ostrva Mauricijus, Cejlon. Djelo Beckog kongresa, kao plod dogovora evropskih saveznika, osiguralo je Evropi 40 godina relativnog mira. Medjutim, uprkos slomu revolucija 1848-1849, nacionalni pokreti su doveli do njegove propasti.

MARIJA TEREZIJA

Za vladavine Marije Terezije austrijsko carstvo dozivljava krupne transformacije i, prije svega na ekonomskom planu, dobija odlike savreme-
ne drzave otvorene za implementaciju najnovi-
jih dostignuca industrijske revolucije. Ipak mo-
dernizacija ekonomske moci Austrije ostace i dalje u sjeni isto tako snaznog napretka i jaca- nja sjevernog susjeda Prusije. Marija je rodjena u Becu 1717. Kao najstarija kci Karla VII, Ma-
rija Terezija, po ocevoj smrti, postaje nadvoj-
vodkinja Austrije i kraljica Madjarske i Ceske.
Poslije udaje za Fransoa de Lorena, od 1745. imperatora Svetog Carstva, Marija Terezija nosi i ti-
tulu imperatorke. Rodila je mnogo djece, medju njima i buduve monarhe Jozefa II, Leopolda II i Mariju Antonaetu. Poslije smrti svog muza, Marija nakratko razmislja o povlacenju s trona, no ipak nastavlja da vlada, pomno prateci prebrze radikalne reforme koje pokrece njen sin Jozef. Oprez kojim je Marija Terezija pristupala reformama susta je suprotnost ciljevima i metodama prestolonasljednika Jozefa II; njegove grube i brze reforme zadiru u interese vladajucih nacional-
nih struktura sirom carevine i izazivaju otvorena, pa i oruzana protivljenja u Belgiji i Madjarskoj. Ali na vojnom i diplomatskom planu carica mu daje odresene ruke i saglasava se sa prvom diobom Poljske (1772), ustupa Bukovinu Turskoj (1775) ili slabo podrzava svog sina da anektira Bavarsku (1778-79).

Katedrala Svetog Stefana- nedaleko od Ringa, u samom srcu grada, na Trgu Svetog Stefana. To je mjesto gdje se susreću 2 najljepše trgovačke i pješačke ulice. Ova katedrala započeta u romantičkom stilu, nastavljena u gotičkom, a završena u baroknom, nastajala je, kažu, zajedno sa austrijskom državom. Tačna godina njene izgradnje se ne može utvrditi ali se pretpostavlja da je transformacija u gotičke elememente započela u 14. i 15. vijeku. Katedrala posjeduje, vjerovatno najčuvenije zvono u Evropi- "Pumerin". Ovo zvono je nastalo od pretopljenih topova turske vojske koja je 1638. god. po drugi put opsjedala Beč. Za razliku od prve opsade, u kojoj su Turci ušli u grad i na vrh katedrale umjesto krsta stavili polumjesec, ovog puta se Beč odbranio. God. 1711. pretopili su zaplijenje- ne turske topove ( oko 180 topova ) i od njih napravili zvono za katedralu Svetog Stefana.

Hofburg- ogromno zdanje koje se sa-
stoji iz mnogobrojnih odaja i manjih građevina grupisanih u stari i novi Hof-
burg. Veličina dvorca simbolično pred-
stavlja nekadašnju moć i snagu dinastije Habzburg. Ova dinastija je od Austrije stvorila carevinu a njene planove je pomutio Gavrilo Princip. Hofburg je vijekovima bila zvanična rezidencija vladara Austrije i građen je od 13. do 18. vijeka, pa se prepliću najrazličitiji stilovi arhitekture i umjetnosti. Pored Hofburga, još 2 dvorca privlače pažnju turista iz cijelog svijeta: Belvedere i Šonbrun.

BELVEDERE I ŠENBRUN

Belvedere- dvorac koji se nalazi u blizini centra grada, u kome je smještena Austrijska galerija. Belvedere se zapravo sastoji od Donjeg i Gornjeg dvorca. Nekada je pripadao Evgeniju I Savoj-
skom, čuvenom vojskovođi austrijske vojske koji se istakao u borbi protiv Turaka u vrijeme opsade Beča, da mu je tadašnji austrijski vladar Leopold poklonio teren na kome je 1716. nasta-
la Donja palata, a 1722. Gornja. Dvorac je projektovao arhitekta Johan Lukas pod uticajem francuskog baroka, a vrtovi u okolini podsjećaju na one iz Versaja.Šenbrun- nekadašnja ljetna rezidencija Habzburgo-
vaca. Zemljište je pripadalo ovoj dinastiji još od 16. vijeka, ali je tek 1695. početa izgradnja, na zahtjev Leopolda I. Međutim, za slavu Šenbruna najzaslu-
žnija je Marija Terezija koja je sama učestvovala u dekoraciji palate, a od 1743. do 1749. nadgledala sve radove. Ovdje su živjeli i Napoleon i Marija Antonaeta. Tu su još i čuvena Soba ogledala, Kines-


ka i druge sobe. U dvorcu se nalazi i najstarije bečko pozorište i muzej kraljevskih kočija. Subotom i nedeljom bečlije obično dolaze u šetnju vrtovima Šenbruna u kojima se nalazi i Neptunova fontana.

Prosirena istorija Beca

Od mlađeg kamenog doba do rimskog logora

Doseljavanje i izgradnja naselja na prostoru današnjeg Beča, glavnog grada Austrije, a istovremeno i pokrajine, počelo je posle 5000. godine pre n.e. u mlađem kamenom dobu. Primer prvog doseljavanja je današnja oblast Antonshöhe u 23. bečkoj opštini, u šumskoj oblasti Maurer Wald koja je pod zaštitom države kao prirodni rezervat. Podunavska kultura se deli u dve glavne grupe, zapadnu i istočnu. Međutim, interesantna je činjenica da su u današnjem Beču nađeni ostaci iz obe grupe, između ostalih u krajevima Ober Sankt Fajt (Ober St. Veit) u 14. bečkoj opštini i kod parka Verthajmštajn (Wertheimstein) u 19. bečkoj opštini. Dakle, i pre nego sto je postojao grad, prostor Beča bio je kapija koja je povezivala Istok i Zapad.

Iz 1800. godine pre n.e. potiču dokazi o takozvanim „ljudima sa zvonastim peharima“ („Glockenbecherleute “) u oblasti Beča koji su ovo ime dobili po tipičnom obliku keramike sa zaobljenim dnom. Prostor na koji se doseljavaju je gradska terasa koja se i danas još može raspoznati na strmoj padini blizu dela grada koji se naziva Marija am Geštade (Maria am Gestade), kao i kod Ruprehtove crkve (Ruprechtskirche) na Dunavskom kanalu. Sporno je međutim odakle potiče prvobitno ime Beča. Sigurno je samo da je naziv za Beč Wien izveden od keltskog naziva za jedno naselje u procesu koji je trajao više od hiljadu godina. Neki zastupaju verziju da je naziv Wien izveden od reči Vedunia (srpski: šumski potok, nemački: Waldbach) iz keltskog doba La-Téne u 4. veku pre n. e. i smatraju da je to bilo jedno naselje u današnjoj 3. opštini na desnoj obali rečice Vinflus (Wienfluss). Prema njihovoj teoriji, naziv Vedunia najpre je izmenjen u Veidinia, a od ovog je kasnije nastalo staronemačko Venia, Wenia ili Wennia i (srednjenemačko) Wienne, koje se i dan danas održalo u izgovoru dijalekatskog naziva za Beč „Wean“. Po ovoj teoriji, naziv Vindobona nema ništa zajedničko sa nazivom Wien. Ovome međutim protivreči jedna druga teorija, po kojoj se keltski „oppidum“ (srpski: gradić) na brdu Leopoldsberg zvao Vindobona, što u prevodu otprilike znači „belo tlo“ ili i „belo imanje“, i taj je naziv nakon toga pretrpeo nekoliko izmena (Vindovona, Vindovina, Vindomina, Videnica, Vidunji, Viden, Wienne, Wien).
Kako god da bilo: u 1. veku je u centralnom delu današnje 1. opštine (Inere Štat - Innere Stadt) u vreme vladavine imperatora Trajana nastao rimski vojni logor Vindobona, koji se graničio sa civilnim naseljem. Dok je Beč tada po površini bio mnogo manji nego današnji grad, Dunav je u to vreme bio mnogo bliži današnjem području grada. Tako je ulica Porcelangase (Porzellangasse), danas u 9. opštini, u tom periodu bila rukavac, današnja Lihtenštajnštrase (Liechtensteinstraße ) je bila ulica na adi uz obalu, a Zalcgris (Salzgries) u 1. opštini služila je kao pristajalište za brodove. Ostaci jednog kupališta sa podnim grejanjem (hipokaust) iz ovog perioda mogu se obići u Rimskim ruinama (Römische Ruinen) ispod Visoke tržnice (Hoher Markt).

Rimljani su zaslužni i za prvu plansku izgradnju ulica na prostoru Beča. Nemali broj glavnih ulica današnje saobraćajne mreže potiče iz tog doba. Naselje Vindobona je planskim otvaranjem sve više dobijalo na značaju i 212. godine dobija gradsko pravo (municipium), dok nije oko 400. godine pretrpelo teška oštećenja. Posledice: rimski doseljenici su povučeni iz Vindobone, a između 5. i 8. veka ostali su samo ostaci naselja između današnjeg Hoher Markta i Sankt Ruprechta kao osnove srednjovekovnog Beča.
U 7. veku je sve više Slovena i Avara prodiralo na prostor današnjeg Beča. Vindobona je konačno pripadala prošlosti. 881. godine se prvi put nailazi na naziv Venia (odnosno Weniam) za Beč.

Od naselja do grada


U sledećih 250 godina se Venia polako, uprkos ugroženosti od strane Mađara, razvija u važan trgovinski centar Viennis odnosno Wienne. Ovaj razvoj se može pratiti na gradnji u oblasti između današnjih ulica Bekerštrase (Bäckerstraße) i Zonenfelsgase (Sonnenfelsgasse). Iako nesumnjivo postoji kontinuitet u naseljavanju, oko 1000. godine je budućnost naselja ipak još potpuno neizvesna. To se promenilo tek kada su Babenberzi, koji od 976. godine vladaju Austrijom, stekli vlasništvo nad gradom za vreme vladavine Leopolda III. Grad već dve godine kasnije biva označen nazivom „civitas“.
Nakon toga je značaj Beča stalno rastao, ne najmanje i zbog toga što Hajnrih II Jazomirgot (Heinrich II. Jasomirgott) oko 1150. godine svoju prestonicu premešta u Beč, gde podiže i manastir Šoten (Schottenkloster) i zamak Pfalc am Hof (Pfalz am Hof). Time Beč konačno dobija status grada. Krajem 12. veka je počelo prvo proširivanje ulica do današnje ulice Ringštrase (Ringstraße), a podignuti su i gradski bedemi. Za vreme vladavine vojvode Leopolda VI Slavnog (1198-1230) osnivani su brojni manastiri, zbog čega to doba važi i kao zlatno doba. Beč pored gradskog prava dobija i stovarišno pravo, čime je omogućena i tranzitna trgovina. Shodno tome trgovina u Beču, koji održava veze i sa Venecijom, doživljava značajan polet. Jedan od malobrojnih izvoznih artikala grada iz tog perioda bilo je vino koje su pravili vlasnici vinograda, tzv. „Berggenossen“ (vlasnici vinograda sa viteškim imanjima; prim. sastavljača). Vredna pomena bila je i odluka da se oformi gradska uprava od „24 najmudrija čoveka“. Tako je stvoreno prvo gradsko veće, a postojali su i „izabrani“, stotinak mudrih i poverljivih građana koji su obavljali dužnosti takozvanih notarskih svedoka. Gradonačelnik, prvobitno samo upravitelj finansijama grada, vremenom je postao najviši činovnik. Prvi gradonačelnik Beča čije se ime zna, bio je Konrad Poll 1282. godine.

Nova slika grada (1273–1500)

Nakon što je preminuo poslednji Babenbergovac 1246. godine, češki kralj Otokar II (Ottokar II. Przemysl) uspeo je da se domogne Austrije, a samim tim i Beča. Kao najmoćniji carski i izborni knez, on se nadao da će uz pomoć Pape doći i do carske krune.

Kada je međutim 1273. godine Rudolf I Habsburški, otac svih kasnijih Habsburgovaca, kome su se podsmevali kao siromašnom grofu, izabran za rimskog cara, Otokar nije hteo da ga prizna do 1276. godine. No tada mu se konačno potčinio. Od te godine su Habsburgovci (više od 600 godina) uobličavali sliku grada. Ovo itekako može da se shvati bukvalno, jer je Rudolf bio prvi koji je u politiku carstva uključio i gradove i građanstvo. Razvijeno je finansijsko poslovanje, uvođeni su vanredni porezi radi nabavljanja novca; ukratko, prisutni su tragovi uvođenja ekonomsko-političkih mera.
1296. godine je Beč dobio novo gradsko pravo koje je označilo uvod u doba procvata grada, prekinuto kugom iz 1349. godine. U stvaranje metropole Beča ubrajalo se i stvaranje svetskih vladarskih institucija kao što su kovnica novca, sud, crkvene institucije, ali i osnovnih društvenih elemenata koji su se ticali građanskog prava, njegovog nasleđivanja i nasleđivanja nepokretne imovine, zatim uredbe koje su se odnosile na putujuće trgovce, „strane“ preduzetnike, kao i na jevrejsko stanovništvo koje je živelo u jednom getu, a naravno i rani razvoj obrazovnih slojeva zahvaljujući najstarijem univerzitetu na nemačkom govornom području.

Bečki univerzitet, osnovan 1365. godine, i to u teškim uslovima - Karl IV se iz obzira prema Pragu protivio osnivanju Teološkog fakulteta – etablirao se sve više kao „sjajna negovateljica prirodnih nauka“ i (od 1500. godine) humanizma. U 14. veku je u gradu preovladao gotski stil, što se između ostalog vidi i na gotskoj gradnji katedrale Štefansdom (Stephansdom). Kako je grad kao centar habsburškog carstva uprkos privrednim krizama u 15. veku stalno rastao – između ostalog zahvaljujući činjenici da Beč 1438/1439. postaje prestonica Svetog Rimskog carstva i što 1469. godine postaje sedište biskupa – morao se proširivati, ali je to zbog Dunava bilo moguće samo ka zapadnoj strani. Osim mosta preko rečice Vinflus (Wienfluss), u 15. veku postojao je samo jedan drveni most iznad zapadnog rukavca Dunava na mestu današnjeg mosta Švedenbrike (Schwedenbrücke), koji je međutim zbog jakih poplava i površinskih struja stalno morao da bude obnavljan. Bez obzira na to, Beč je u kasnom srednjem veku bio jedan luksuzno uređeni grad, uzmimo za primer samo da su skoro sve ulice i trgovi bili obloženi pločnicima od mekog peščanika. Poseban „sudija za otpad“ brinuo je o čistoći grada, pre svega na pijačnim trgovima – zakonska mera koja u ono doba svakako nije postojala svuda. Kao prestonica nemačkih kraljeva i rimskog cara, u Beču je bio smešten i deo carske uprave, kao i centralni upravni organi Habsburškog carstva, koje je već bilo naraslo u veliku silu. Od 1485. do 1490. godine je oko 20.000 do 25.000 stanovnika Beča potpalo pod vlast mađarskog kralja Matije Korvina (Matthias Corvinus).