Istorija gradova-Vranje

Sve o istoriji grada Vranja.

Nema pouzdanih podataka kada i gde je formirano naselje na cijim temeljima je iznikao grad Vranje. Pretpostavka je da se to dogodilo u vreme Trakolira (Rimljana), Vizantije (Grka) ili Slovena, koji su ove prostore naselili u VI i VII veku. Jedno je medjutim sasvim izvesno: ovo je izuzetno vazno geostratesko podrucje na kome su se od pamtiveka ukrstali karavanski putevi tako da je “najlaksi put ka jednome i ka drugome, osvajace vodio preko vranjskog pomoravlja”.

Prvi pisani trag o Vranju, jos u XI veku , ostavila nam je Ana Komnina, Grkinja carskog roda. Pisuci o vladavini svoga oca Aleksija Komnina, ona u knjizi “Aleksijada” kaze da je raski Zupan Vukan, 1093. godine, u svom osvajackom pohodu, stigao u Vranje i osvojigo ga. Ne zadugo, on se pred mocnom Vizantijom morao povuci.
Drugi put Vranje je, 1193. godine, od Vizantije privremeno preoteo veliki raski Zupan Stefan Nemanja i pripojio ga srednjovekovnoj srpskoj drzavi. Ipak, u sastav srpske drzave Vranje je definitivno ušlo 1207. godine kada ga je osvojio Stefan Prvovencani. Gradom i istovremeno Zupom, tokom sredjneg veka, gospodarili su vlastelini kralj Stefan Decanski i Car Dušan.

Raspadom srpske srednjovekovne Drzave, Turci su Vranje osvojili 14. juna 1455. godine , i drzali ga u svojim rukama sve do 31. januara 1878. godine, na svetog Antanasa, kada je varos osvojila srpska vojska pod komandom Djenerala Jovana Belimarkovica. Vranje je pod Turcima bilo 422 godine. Grad je, u Knezevini Srbiji, docekao slobodu sa nesto više od 8.000 stanovnika.

Neposredno uz put koji spaja Vranjsku sa Leskovačkom kotlinom, tri kilometra udaljeno od Vranja prema severozapadu, nalazi se srednjevekovno utvrđenje Markovo Kale.
Po narodnom predanju to je bio grad junaka Marka Kraljevića, nazvan Markov grad ili Markovo kale. Legenda kaže da je opevani kraljević boravio u tom zamku i hrabro ga branio od Turaka. Kada je morao da ustukne pred turskom premoći, on je sa svojim Šarcem sa stene u kojoj je ostao otisak njegovog kopita, preskočio na istočnu planinu. Tu je od jeda zaplakao pa planinu nazvaše Plačevica (današnja Pljačkovica). Kada se sa ove prebacio na zapadnu planinu, kod crkve Svete Trojice se prekrstio i ostade ime planini Krstilovica. U potoku koji protiče podno Markovog grada nalazi se udubljenje gde se navodno kupao, a na obali potoka njegova ogromna furuna (peć).Tačno vreme izgradnje vranjske tvrđave ne znamo, ali je izvesno da je postojala u srpskom srednjem veku i nosila ime grada nad čijom je bezbednošću bdela.
U turskim zvaničnim popisima, naziva se kale-i Ivraniya - tvrđava Vranje. Terminom kale Turci su označavali veće tvrđave, sagrađene od tvrdog materijala kamena ili cigle, sa kulama opasanim bedemima.
Prosečna visina grebena na kojem se nalazi utvrđenje je oko 800 m, tj. 400 m iznad grada Vranja. Konfiguracija terena je diktirala osnovu utvrđenja, koje je nepravilne, izdužene trougaone osnove.
Stambeni deo naselja nalazi se na južnom delu grebena i sastoji se od dva visinski različita manja platoa. Arheološka istraživanja vršena su tokom deset godina, sa malim prekidima, od 1983. do 1994. godine. Nađeni su brojni i dobro očuvani pokretni nalazi: keramički materijal (lonci, krčazi, zdele pehari...), predmeti od metala (klinovi, ekseri, potkovice, okovi, noževi, štitnik za grudi, bronzane puške), stakla (čaša) i kamena. Na osnovu tipoloških i ornamentalnih karakteristika i postojećih istorijskih činjenica sav materijal se može datovati u XI i između XIV i XVII veka.

Objekat iz turskog perioda sa svim karakteristikama orijentalnog načina gradnje i oblikovanja, u priličnoj meri očuvan, a za čije su postojanje vezane mnoge legende.
Beli most je zadužbina Ajve hanume i njenih roditelja. Prema legendi most je mesto tragične smrti dvoje mladih i nesrećnih ljubavnika: lepe Ajše koja je bila kći bogatog Selim-bega i čobanina Stojana. Selim-beg, do koga su stigle čaršijske priče o zabranjenoj ljubavi između njegove kćeri i mladog kaurina, ubija ih na mestu gde su se sastajali. Po Ajšinoj poslednjoj želji tu je 1844. godine podignit most.
Na mostu ljubavi stoje mermerne ploče sa natpisom na arapskom i turskom jeziku.
Sa arapskog prevod glasi:
"Dobrotvor i dobročinitelj
onaj koji žudi za rajem i visokim sistemom (u njemu)
Ajša Halum, kći roba večnog
naka njoj i njenim roditeljima oprosti grehe."
U središnjem delu : "O čuvaru (Bože!), a ispod toga godina 1844."
Prevod turskog teksta glasi: Ovaj most zove se "Beli most" i služi za olakšicu.
Vode koje teku ispod njega služe ljudima za zdravlje.
Prolaznici neka prođu još jednom da se tome uvere.
O Muhamede izabraniče, poseduj za njegovog vlasnika."